De nieuwe Mandela
De Pers | 19 july 2008

Nelson Mandela wordt vandaag 90 en is moe gestreden. Kleinzoon Mandela treedt in zijn politieke voetsporen. Een bezoek aan junior.

Als je niet oplet, ben je er zo langs. Het bruine bord dat toeristen op het juiste spoor moet zetten leidt vanaf de snelweg N2 in de Zuid-Afrikaanse provincie Oostkaap naar een stoffige weg vol gaten. Het is een uur hobbelen naar Mvezo. Dan sta je op de plek waar Nelson Mandela negentig jaar geleden ter wereld kwam en de naam Rolihlahla kreeg. Vanuit zijn hut keek hij uit over een diepe vallei, uitgesneden door de Mbasha rivier.

'We willen mijn opa een paar weken terugbrengen naar zijn geboortegrond,' zegt de 34-jarige Mandla Mandela. 'Hij moet zijn verjaardag vieren samen met zijn mensen.' 'Zijn mensen' zijn de Thembu's die behoren tot de Zuid-Afrikaanse Xhosa-bevolking. Nelsons vader was Chief van een deel van hen in Mvezo, nu een gemeenschap van zo'n 110.000 mensen. Zijn titel werd hem aan het begin van de twintigste eeuw afgepakt omdat hij niet gehoorzaamde aan de Britse koloniale leiders.

Jong bloed

Zijn zoon, die later op school de Engelse naam Nelson kreeg, verliet de Oostkaap als student omdat hij was uitgehuwelijkt aan een vrouw met wie hij niet wilde trouwen. In Johannesburg werd hij advocaat, maar vooral ook vrijheidsstrijder.

Het wereldicoon houdt van de grond waar hij vandaan komt. 'Het is een prachtig land met rollende heuvels, vruchtbare valleien en duizenden rivieren en stroompjes die het landschap zelfs in de winter groen houden,' schreef Nelson Mandela over zijn wortels. Een van de eerste dingen die hij deed na zijn vrijlating was het bouwen van een huis nabij zijn geboortedorp Mvezo, in Qunu. Het huis werd een replica van de bungalow waarin hij enkele jaren doorbracht als gevangene. Dat was wel zo makkelijk als hij 's nachts de keuken moest vinden, grapte hij.

Twee jaar geleden werd Nelson Mandela gevraagd zich weer als leider aan het gebied te committeren en de titel van Chief op zich te nemen. Maar aan een bejaarde leider zou Mvezo niet veel hebben, vond de oud-president. Er was jong bloed nodig. Dus kreeg zijn 34-jarige kleinzoon Mandla ruim een jaar geleden de huid van een leeuw om zijn schouders gehangen en werd hij gekroond tot Zijne Koninklijke Hoogheid Chief Mandlesizwe Zwelivelile Mandela van de Traditionele Raad in Mvezo. 'Ik zal nu rust vinden in mijn graf, wetende dat hij de taak vervult,' zei zijn grootvader. De jonge Mandela mag als Chief onder meer oordelen in criminele en civiele zaken, zoals vee dat gestolen is of overspel.

Hutten van koeienmest

Nu heeft kleinzoon Mandla hetzelfde weidse uitzicht als Nelson Mandela negentig jaar geleden had. Mandla's huizen, ronde hutten gemaakt van koeienmest zonder elektriciteit of stromend water, staan enkele meters naast het herbouwde huis van zijn opa. In een van de hutten zit Mandla op de grond. Hij draagt een grijs joggingpak en sneakers. Onder hem liggen huiden van de springbok-antiloop.

Mandla vergadert met zijn raadsheren. Over het feestje van Mandela en over de noodzaak van elektriciteit voor de gemeenschap. Nelson Mandela schoof als kind nieuwsgierig aan bij dergelijke vergaderingen. In gesprekken tussen de Chief, zijn raadgevers en de bevolking kreeg de oud-president zijn eerste politieke lessen mee. 'Mijn grootvaders stijl van leiderschap komt uit deze structuren,' vertelt Mandla trots na afloop van de vergadering. 'Ik ben dan wel de Chief, maar ik moet samen met mijn raadsheren beslissen. We zoeken naar consensus en luisteren goed naar de bevolking. Op deze grond heeft mijn opa geleerd wat het is om een democraat te zijn.'

Geen misdadiger

Mandla Mandela ontmoette zijn beroemde grootvader voor het eerst toen hij negen jaar oud was. Hij werd door de toenmalige vrouw van Nelson, Winnie, meegenomen naar de gevangenis Pollsmoor bij Kaapstad. Het bezoek zorgde voor veel verwarring bij de kleine Mandla. 'Mijn vader had me weinig verteld over mijn grootvader. Volgens mijn redenering kon je alleen in de gevangenis zitten als je een misdaad had begaan. Ik dacht dat mijn grootvader een crimineel was. Toen ik ouder werd, begreep ik zijn politieke agenda.'

Mandla leerde zijn grootvader pas echt goed kennen toen hij een tijdje bij hem woonde na zijn vrijlating in 1990. Een tiran is hij thuis, lacht Mandla. 'Hij is ontzettend koppig. Naar buiten toe is hij een diplomaat, maar binnen de familie kun je hem niet meer van zijn mening af brengen als hij die heeft gevormd. Hij is echt het hoofd van de familie en motiveert ons. Ik heb een bachelor in de politicologie maar het liefst wil mijn grootvader dat al zijn kleinkinderen minstens twee keer promoveren. Volgens hem red je het anders niet in deze competitieve wereld.'

De Chief lijkt op zijn opa. In zijn gezicht zie je de trekken van zijn grootvader in zijn jongere jaren toen Nelson Mandela niet fragiel was maar een voller postuur en gezicht had. Mandla heeft ook zijn lengte en een bedachtzame maar verhalende manier van spreken met hier en daar een grap. Nelson Mandela staat bekend om zijn humor en het breken van het ijs met grappen.

Meer genieten van het leven

Volgens Mandla gaat het goed met zijn opa. Hij heeft last van zijn knieƫn, die nou eenmaal verslijten. Wel vindt Mandla dat zijn grootvader wat meer frisse lucht zou moeten krijgen en zou moeten genieten van het leven. De vrijheidsstrijder is inmiddels beperkt in zijn eigen vrijheid. 'Hij is weer een gevangene,' zegt Mandla. 'Hij zit iedere dag vastgelijmd in zijn stoel om alle kranten te lezen. Ga zelf je krant kopen en naar buiten,' zeg ik hem. 'Beweeg en ga lunchen met vrienden. Geniet wat meer.'

Jong politiek dier

Mandla loopt van zijn hutten naar het trapveldje in het dorp. Hij heeft de lokale teams nieuwe voetbalshirts gegeven en die moeten worden ingewijd. Langs de lijn staan vooral vrouwen en kinderen. De mannen zijn naar de steden getrokken op zoek naar werk. Na veertien jaar democratie is Mvezo er economisch weinig op vooruitgegaan. Het dorp ligt in de voormalige Transkei, een van de thuislanden waar de zwarte bevolking onder het apartheidsregime moest wonen.

De wereld moet volgens Mandla af van het idee dat Zuid-Afrika succesvol is. 'Een deel van Zuid-Afrika leeft in de eerste wereld. Maar dat is een kleine minderheid. Hier is Zuid-Afrika een derdewereldland. Er is nog veel te doen. Mijn opa's regeerperiode was gericht op het opbouwen van een nieuwe natie. Nu zou er veel meer aandacht moeten zijn voor economische ontwikkeling. Ook op het platteland. Het stelt mijn grootvader teleur om te zien hoe weinig zijn geboortedorp ontwikkeld is.'

Het is duidelijk dat de mensen op Nelson Mandela's geboortegrond worstelen. Ze hopen dat Mandla een verschil kan maken. Zijn naam, in de rest van de wereld bijna heilig, doet er hier niet zoveel toe. Het is mooi dat een Mandela hen weer leidt, maar als hij niet presteert dan zegt dat niets. Maar het jonge politieke dier van de Mandela-familie heeft grote plannen om 'iedereen in Zuid-Afrika te laten profiteren van de vrijheid waar zijn opa voor gestreden heeft'. Eerst in Mvezo, dan op provinciaal niveau, en, wie weet, ook nationaal, wellicht zelfs als president.

Een lekker stuk vlees

Voor vandaag zijn de verwachtingen van de bevolking van Mvezo niet heel hooggespannen. De Chief heeft beloofd wat koeien te slachten om de verjaardag van Nelson Mandela te vieren. In een lekker stuk vlees heeft Mvezo wel zin.

Mandla zal ondertussen lunchen in het huis van zijn grootvader. Nelson Mandela is snel moe dus heeft zijn familie een dagprogramma opgesteld. Na zijn verjaardag is zijn opa weer openbaar bezit. Morgen wacht hem een lunch met vijfhonderd verjaardagsgasten.





Dit artikel komt van www.ellesvangelder.nl