Mijn hart is stuk, ze moeten boeten
NRC Handelsblad/NRC next | 25 september 2008

Boeten moeten ze, de mannen die Archford vermoordden. Phillip Chipiwo (59) identificeerde het met kogels doorzeefde lichaam van zijn 28-jarige zoon drie maanden geleden in een lijkenhuis in Harare. Eerst doodgeslagen met een ijzeren staaf en toen met kogels volgepompt, vlak voor de beslissende verkiezingsronde eind juni, toen tweehonderd jongeren van regeringspartij Zanu-PF het huis van plaatselijk MDC-politicus Chipiwo belaagden.

Chipiwo deed aangifte van de dood van zijn zoon, vertelt hij terwijl hij een verschrompelt papiertje met het dossiernummer van de zaak uit zijn portemonnee vist. Maar de politie bleef stil. Volgens Chipiwo uit loyaliteit aan Zanu-PF. Sinds MDC en Zanu-PF vorige week een akkoord tekenden om samen te regeren, bidt hij dat alsnog gerechtigheid geschiedt. „Ik kan de milities, de politie, het leger en de oorlogsveteranen niet vergeven”, zegt Chipiwo. „Mijn hart is kapot. Ze moeten boeten. Dat geldt ook voor de politici die opdracht hebben gegeven tot geweld, inclusief president Robert Mugabe.”

In hun machtsakkoord erkennen voormalig oppositiepartij MDC en Mugabes Zanu-PF dat er politiek gemotiveerd geweld is geweest in Zimbabwe. En dat politie en leger – de stoottroepen van Zanu-PF die Mugabes herverkiezing met geweld afdwongen – geleerd moet worden hoe zich te gedragen in een meerpartijendemocratie. Bovendien staat in het akkoord dat alle daders van politiek geweld vervolgd zullen worden volgens de wetten van het land. Vooral dit laatste wekt verbazing: er wordt met geen woord gerept over amnestie.

De verwachting in Zimbabwe was dat de top van Zanu-PF, het leger en de politie alleen zouden instemmen met een machtsdeling als hen een veilige aftocht werd gegarandeerd. Veel Mugabe-getrouwen vrezen vervolging en verlies van privileges. De geschiedenis leert dat de geweldplegers in Zimbabwe eerder zijn weggekomen.

Mugabe liet in de jaren tachtig naar schatting 20.000 aanhangers van zijn toenmalige rivaal Joshua Nkomo in Matabeleland vermoorden. Enkele jaren later vormde Mugabe een eenheidsregering met Nkomo – en kondigde amnestie af voor de daders.

MDC-leider Morgan Tsvangirai, minister-president in de nieuwe regering, heeft eerder gezegd dat hij het geweld tegen zijn achterban zal vergeven als het land daarmee wordt gered. Maar afgelopen vrijdag, in zijn tuin in Harare, zei Tsvangirai dat het ontbreken van amnestie betekent dat het recht zijn beloop krijgt. „Degenen die misdaden hebben begaan worden vervolgd”, aldus Tsvangirai, „Zanu-PF heeft daar geen bezwaar tegen gemaakt. De president kan ook geen amnestie meer verlenen. Dat moet besproken worden door het kabinet.”

Een bron die dicht bij de onderhandelingstafel zat bevestigt dat de top van Zanu-PF geen bezwaar maakte tegen het ontbreken van een amnestie-clausule in het akkoord. Volgens hem voelt de top zich zeker dat er geen direct bewijs is voor haar rol in het geweld. Er zou een gevoel van onaantastbaarheid heersen. Een gevoel de touwtjes nog voldoende in handen te hebben om buiten schot te blijven.

Ook de Zimbabweaan Tony Reeler, politiek analist en onderzoeker naar politiek geweld, meent dat er bepalingen over amnestie in de overeenkomst ontbreken omdat Zanu-PF denkt zich nog uit de situatie te kunnen redden. „Hetzij door te zorgen dat ze de macht behouden over het veiligheidsapparaat, hetzij door amnestie in de toekomstige grondwet vast te leggen”, zegt Reeler in zijn kantoor in Harare. „Het zal me niets verbazen dat om de eerste reden de onderhandelingen over de ministersposten zo stroef verlopen. Zanu-PF wil de ministeries blijven controleren die de veiligheidsdiensten aansturen zodat ze niet vervolgd kunnen worden.”

Reeler sluit niet uit dat er in de nieuwe grondwet, die volgens het akkoord binnenkort geschreven moet worden, alsnog komt te staan dat er vergeving komt voor alle Zimbabweanen inclusief de regering-Mugabe.

De regering beschuldigt ook MDC van misdaden. Zo loopt er officieel nog een zaak van hoogverraad tegen de tweede man van Tsvangirai’s MDC, Tendai Biti. Dit kan dienen als wisselgeld, denkt Reeler. De MDC zou mee kunnen gaan in amnestie om zijn eigen leden buiten de rechtbank te houden. In zijn toespraak na de ondertekening van het akkoord zei Mugabe dat oppositie in Afrika er altijd naar streeft de heersende partij te zijn en alle middelen inzet om dat te bereiken, inclusief geweld. Daarmee leek hij al te hinten naar daderschap van de MDC.

In het centrum van Harare ligt het kantoor van een organisatie die slachtoffers van politiek geweld mentale en fysieke hulp geeft. Een arts, die zijn naam niet geeft uit angst dat het nieuwe Zimbabwe toch geen realiteit blijkt te zijn, pleit ervoor om in ieder geval snel te gaan werken aan de trauma’s van het land, ook als het recht op zich laat wachten.

„Er is enorme psychologische schade toegebracht aan families en dorpen”, zegt de arts. „Het geweld was niet alleen gericht op individuele personen maar was ook bedoeld om de hele natie bang te maken. De slachtoffers moeten een plek krijgen waar ze hun verhaal kunnen vertellen. Om samen te werken aan het opbouwen van het land.”

Verzoening voor of in plaats van berechting kortom, een methode die in Afrika eerder is toegepast. In Zuid-Afrika na de apartheid, in Liberia na de burgeroorlog.

Maar voor MDC-politicus Chipiwo is het vertellen van zijn verhaal niet genoeg. Zijn houding illustreert het dilemma waar Tsvangirai voor staat: akkoord gaan met amnestie omwille van het meeregeren en zo het risico lopen dat zijn eigen achterban boos wordt, of vervolging eisen en zo het risico lopen dat Mugabe en de zijnen iedere samenwerking weigeren.

Chipiwo is duidelijk: hij eist dat de MDC zorgt voor straf en compensatie. „Ik ben alles kwijt”, zegt hij staande naast een stapel verbrande kleding en andere bezittingen. De milities gooiden een brandbom in één van zijn slaapkamers. „De daders hebben dit bewust gedaan. Daar moeten represailles voor komen. Ik hoop dat de MDC snel zorgt voor vervolging.”





Dit artikel komt van www.ellesvangelder.nl