Rijke zwarten, arme blanken
HP De Tijd

Steeds meer zwarte Zuid-Afrikanen werken zich op tot de elite. En steeds meer blanke Zuid-Afrikanen belanden in de goot. Zuid-Afrika verandert beetje bij beetje.

Haar gelakte nagels grijpen in het juwelenkistje. Ze twijfelt. Worden het vandaag parels of toch goud? De 34-jarige Phindi Kgaudi maakt zich in de slaapkamer van haar villa in Johannesburg klaar voor een avond uit. Ze glijdt zorgeloos in haar schoenen met ferme naaldhak. Man Tshepo (38) staat al buiten te wachten bij hun Landrover. Het echtpaar gaat naar dé modeshow van het jaar waar lokale ontwerpers hun nieuwe creaties laten zien aan trendy Zuid-Afrika.

Het echtpaar Kgaudi is een ultiem voorbeeld van Zuid-Afrikanen die het na de apartheid goed hebben gedaan. Afkomstig uit de township Soweto, en met weinig opleiding, zetten ze een aantal succesvolle bedrijven op. Hun tourbedrijfje nam zo’n vlucht dat ze een villa met zwembad konden bouwen. Ze wonen nu in een gegoede buitenwijk die vijftien jaar geleden helemaal blank was. Mensen rondrijden doen ze inmiddels niet meer. Geld verdienen gebeurt met een luxe schoenenlijn die ze zelf ontwerpen.

Het grootste deel van de elite in Zuid-Afrika is nog steeds blank en het grootste deel van de armen zwart. Meer dan de helft van de zwarte Zuid-Afrikanen, ruim negentien miljoen mensen, leeft onder de armoedegrens. En als je naar de top tien van rijkste Zuid-Afrikanen kijkt, zie je maar één zwart gezicht. Toch is er is een groeiend aantal zogenaamde buppies, black up-and-coming professionals en een groter wordende zwarte middenklasse, ook wel de zwarte diamanten genoemd. Afgelopen jaar groeide de zwarte diamanten met vijftien procent tot drie miljoen mensen.

Veel van de zwarte Zuid-Afrikanen die het goed hebben, willen dit laten zien. Ultiem statussymbool is de auto. De afkorting BMW wordt ook wel voluit vertaald als Black Man’s Wish. Maar voor Phindi en Tshepo zijn het vooral verre reizen waar ze hun geld aan uitgeven. Doel is om zes keer per jaar naar het buitenland te gaan voor zaken en plezier. Hongkong is hun geliefdste winkelbestemming. Maar het belangrijkste aan hun welvaart blijft toch dat ze hun kinderen naar goede privéscholen kunnen sturen, benadrukt het stel. Hun twee zoons maken een betere start dan ze zelf als kind kregen.

Niet alleen het gezicht van de bovenlaag van Zuid-Afrika’s samenleving wordt gekleurder. Dat geldt ook voor de onderlaag. De Kgaudi’s rijden in hun SUV iedere dag langs stoplichten waar ook blanken hun hand ophouden. Volgens Marius Roodt van het Institute for Race Relations kende Zuid-Afrika in 2007 ruim 180.000 arme blanken, 3,7 procent van deze bevolkingsgroep. Dat lijkt weinig, maar het was een toename van 83 procent in vergelijking met vlak na de apartheid. En volgens de hulporganisatie Helpende Hand is de toename van het aantal arme blanken dit jaar door de economische crisis in een stroomversnelling geraakt.

Velen van hen wonen in en rondom Pretoria, voorheen de administratieve zetel van het apartheidsregime. Voor 1994 kregen de blanken gemakkelijk overheidsbaantjes en werkten ze als ambtenaar, buschauffeur of in het leger. Toen Zuid-Afrika democratisch werd, was het voortrekken van de blanken over. Ze werden aan de kant gezet door de overheid en door werkgevers die volgens nieuwe regels meer zwarten moesten aannemen.

Even buiten Pretoria kom je via een modderweg op het terrein van de 55-jarige Hans Duyvenhage. Na het overlijden van zijn vrouw kon hij maar moeilijk alleen zijn, vertelt hij. Dus laat hij nu veertig arme blanken en vijftien arme zwarten op zijn terrein wonen. Ze slapen in tuinhuisjes, caravans en hutjes gemaakt van planken en golfplaten. Zijn achtertuin is veranderd in een kleine sloppenwijk. Douches zijn er niet en water is altijd op rantsoen.

Op zijn bed in een houten hutje zit de 36-jarige Martinus Kidson. Hij raakte zijn baan als bewaker kwijt nadat hij uit de kassa stal. Kidson rolt een sjekkie uit krantenpapier. ‘Daarna kreeg ik een motorongeluk. Ik ben nu arbeidsongeschikt.’ Hij komt rond van een uitkering van tachtig euro per maand.

Je zou denken ‘eigen schuld’. Wie jat verliest natuurlijk zijn baan. Maar zijn verstoorde gedrag gaat dieper. Martinus kijkt met verwarde ogen en opent zijn hand. ‘Zie je deze pillen? Als ik die niet slik, kan ik je zo vermoorden.’ Het is even stil. ‘Op mijn achttiende moest ik het leger in,’ vervolgt hij. ‘Ik vocht onder meer in Angola. Bommen maken je gek.’ Dan wordt zijn toon milder. Martinus graaft onder zijn kleren en pakt zijn Bijbel. Dankzij God gelooft hij nog in een betere toekomst.

Veel blanken in Eagles Nest verlangen naar een huis en een baan. Ze hopen dat de positieve discriminatie binnenkort wordt opgeheven zodat ze makkelijker aan werk kunnen komen. Maar Jacob Zuma, die deze zaterdag als nieuwe president van Zuid-Afrika wordt geïnaugureerd, heeft al gezegd dat het verleden nog niet genoeg is rechtgetrokken. Het aantal Phindi’s en Tshepo’s in de Zuid-Afrikaanse samenleving moet eerst nog verder groeien. Maar waar de nieuwe president vooral op moet gaan letten is de groeiende kloof tussen arm en rijk. Steeds meer Zuid-Afrikanen kunnen het dan wel goed doen maar de arme massa wordt alleen maar armer.