Johannesburg - Het New York van Afrika
De Pers op Zaterdag

Johannesburg probeert zijn binnenstad te pimpen. Na jaren van verval en criminaliteit verschijnen er langzaamaan hippe restaurants en penthouses.

Vanaf het dak van de oude Barclays Bank in Commissionarstraat in Johannesburg, zie je een wirwar van taxibusjes die elkaar met veel getoeter verdringen. Een dakloze strompelt dronken over straat terwijl een man in pak een kantoor binnensnelt. Hier komt ons terras en daar een moestuin, wijzen bewoners David Hancock (52) en Karin Reinprecht (45) naar het lege dak van hun penthouse op negen hoog. Het plan voor een jacuzzi is gesneuveld. Eén verdieping lager is immers al een zwembad met uitzicht over de stad.

Hancock, manager bij een bedrijf dat zich richt op duurzame energie, en Reinprecht, economist en kunstenares, zijn één van de eerste bewoners van het voormalig financiële hart van Johannesburg. Midden 2005 kocht Hancock een gestript appartement van 360 vierkante meter in het gebouw voor zo’n 120.000 euro. Een jaar later schafte Reinprecht het penthouse van 220 vierkante meter aan voor 130.000 euro. In de eerste wonen ze nu samen; totdat het penthouse klaar is. Dan wordt het appartement voor 1700 euro per maand verhuurd.

De Zimbabwaan en Oostenrijkse wonen in de baarmoeder van Johannesburg. Commissionarstraat was één van de hoofdstraten van het stoffige mijnstadje dat ontstond toen er in 1886 goud werd gevonden. Na tien jaar was het de grootste stad van Afrika onder de Sahara en het economische hart. In de loop der tijd werd de binnenstad ook dé plek om te winkelen en werden er wijken gebouwd om in te wonen door blanken. Zuid-Afrikanen met een andere kleur mochten er tijdens de apartheid niet wonen.

Gekleurde binnenstad

Eind jaren tachtig wilden nog veel Zuid-Afrikanen de binnenstad als hun adres. Maar het centrum gleed op zijn zachts gezegd af. Bedrijven en winkels trokken in de jaren zeventig naar nieuwe zaken- en winkelcentra in het noorden. Toen de apartheid begin jaren negentig ten einde liep en de binnenstad kleur kreeg, vertokken de blanke inwoners naar de buitenwijken. Hun vacuüm werd gevuld met arme en veelal werkeloze Zuid-Afrikanen. Appartementen werden krotten. Van ‘the place to be’ veranderde de binnenstad in een ‘no-go area’, berucht om criminaliteit, drugshandel en prostitutie.

Maar de stad wil haar oude allure terug, vertelt Sammy Mafu, van het Johannesburg Development Agency (JDA), de organisatie die belast is met stadsvernieuwing. Hij is trots op Newtown, het westen van de binnenstad waar het Mary Fitzgerald plein is opgeknapt, waar kunstwerken in de straten staan, beveiligingscamera’s hangen en de elegante Nelson Mandelabrug de nieuwe toegangspoort is tot de buurt. De strategie van JDA om de publieke ruimte op te knappen en zo private investeerders aan te trekken om geld te steken in woningen, cafés en restaurants werkte in dit deel van de binnenstad.

Ook de aantrekkelijke belastingregelingen voor het opknappen van de verwaarloosde gebouwen en het feit dat historische panden voor weinig geld van de hand werden gedaan hielpen mee. Terwijl veel projectontwikkelaars zich in de binnenstad richten op woningen voor de lagere en middenklasse, wil ontwikkelaar Urban Ocean van het oude economische hart, iets verderop van Newtown, een upper class buurt maken, vertelt directeur Duan Coetzee in één van hun panden, Corner House, dat sinds de koop in 2002 al vijftig keer in waarde is verdubbeld. De driehonderd appartementen, waarvan velen nog ontwikkeld moeten worden, zijn al verkocht.

Sexy ondernemers

Urban Ocean gelooft in de opleving van urban living. Om een bepaalde kwaliteit te garanderen en een specifiek publiek te trekken, verkoopt hij kant-en-klare design appartementen waar zelfs de inrichting in strak wit leer, staal en glas, al is gedaan. Honderd vierkante meter gaat voor 200.000 euro. Winkel- en bedrijfsruimtes wordt alleen verhuurd aan ‘sexy’ ondernemers. ‘Aan McDonalds verhuren we niet, aan een modellenbureau wel.’

Eén van de huurders die precies in dit plaatje past is Worldart, naast een zaak van een schoenmaker waar het vet op de versleten vloerbedekking zit. In Newtown klaagden kleine ondernemers dat ze werden weggedrukt wegens de vernieuwing omdat de huren omhoog gingen en ze niet meer in het plaatje passen. Dat zal binnenkort ook het lot van deze schoenmaker zijn. Zijn pand is nu van Urban Ocean.

Bij de galerie van buurman Charl Bezuidenhout hangen doeken tussen de duizend en zesduizend euro. De 40-jarige Zuid-Afrikaan voelt zich een pionier. ‘Dit kan hét New York van Afrika wonen. Maar het heeft tijd nodig.’ Overdag is er wat aanloop maar na vijven zijn de straten verlaten. Het aantal mensen dat er woont en wat meer te besteden heeft, is nog beperkt. Bezuidenhout moet klanten overhalen om naar zijn zaak te komen wegens de slechte reputatie van zijn werkterrein.

Stinkend en donker

Het verschil tussen goed en slecht is dan ook maar een kleine afstand. Hoewel de wind vrijspel heeft in het verwaarloosde gebouw zonder ramen in de wijk Berea, even van Coetzee’s opkomende sexy buurt af, stinkt het naar ontlasting. Hier is geen elektriciteit en stromend water. Dit is het thuis van de 56-jarige Nelson Khetani. Sinds zes jaar woont hij in één van de zogenoemde slechte gebouwen in de stad. San Jose is één van de krotten waar zo’n zeshonderd mensen wonen en die de gemeente wil ontruimen in het kader van stadsvernieuwing.

De allerarmsten voelen zich weggedrukt. ‘De stad gaat als een olifant door de porseleinkast,’ zegt Khetani. Net als vele ander Zuid-Afrikanen spreekt hij over de loze beloftes van de overheid om de bevolking een beter leven te geven. Khetani kwam in San Jose terecht omdat hij de huur van zijn vorige huis niet meer kon betalen. Hier woont hij gratis. Hij verdient maar een euro per dag met de verkoop van snoep en sigaretten.

Vele mensen kwamen al op straat te staan door de ontruimingen. In het geval van San Jose spande een team van advocaten verbonden aan de Wits Universiteit een rechtszaak aan. Het Hof bepaalde onlangs dat de stad de bewoners alternatieven moet bieden. Maar voor de alternatieve woonruimte moet wel betaald worden. Khetani hoopt dat dit hem lukt. Hij wil niet naar de townships buiten de stad. Hier is zijn werk.

Voor de stad wordt het nog een grote uitdaging om alle krotgebouwen te ontruimen en de allerarmsten, zoals Khetani, een nieuwe plek te geven. Net zoals het tegengaan van de criminaliteit en het schoonhouden van de straten, meent stedelijk geograaf Keith Beavon die een boek schreef over de geschiedenis van de binnenstad. De oude glorie kan het volgens hem nooit meer terug krijgen. Maar JDA is positief. ‘De vernieuwing gaat langzaam, blok voor blok voor blok. Maar van een depressieve omgeving maken we een commercieel succes.’

Kader - Je eigen luxe in Jo’burg

Veel buitenlanders kopen in de binnenstad van Johannesburg, veelal ook als investering. Ontwikkelingen die interessant zijn om in de gaten te houden zijn Ponte City, een gebouw in Berea van 54 verdiepingen, en The Silos in Newtown. Voor mensen die in Zuid-Afrika verdienen is het aantrekkelijk om in de binnenstad te kopen omdat renovatiekosten kunnen worden afgetrokken van de belasting.





© Elles van Gelder. All material on this website is copyrighted. You can't copy, reproduce, publish or use this content in any other way, except if you have explicit permission.